Wirus HPV (Human Papillomavirus) to jeden z najczęstszych patogenów przenoszonych drogą płciową, który może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do rozwoju nowotworów. Temat ten budzi wiele emocji i pytań, szczególnie w kontekście profilaktyki i szczepień. Jakie są najnowsze dane dotyczące rozpowszechnienia wirusa HPV w Polsce i na świecie? Jakie zagrożenia niesie ze sobą zakażenie tym wirusem i jak można się przed nim chronić?
Jak powszechny jest wirus HPV?
Wirus HPV jest niezwykle powszechny. Szacuje się, że nawet 80% populacji na świecie ma kontakt z tym wirusem w ciągu swojego życia. Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn, niezależnie od wieku. Infekcja HPV jest szczególnie częsta w grupie osób aktywnych seksualnie, zwłaszcza między 15. a 25. rokiem życia. Co więcej, rocznie na świecie dochodzi do około 300 milionów nowych zakażeń, z których większość przebiega bezobjawowo i ulega samoistnej regresji dzięki działaniu układu odpornościowego.
W Polsce sytuacja nie odbiega znacząco od globalnych statystyk. Badania wskazują, że 70-80% osób aktywnych seksualnie przed 50. rokiem życia zetknie się z wirusem HPV. Niestety, mimo tak dużej powszechności wirusa, świadomość społeczna na jego temat pozostaje niewystarczająca. W badaniu „Polki i Polacy a szczepienia przeciw HPV” aż 27% respondentów nie potrafiło wskazać żadnej choroby związanej z tym wirusem.
Jakie choroby wywołuje wirus HPV?
Wirus HPV jest odpowiedzialny za szerokie spektrum chorób, zarówno łagodnych, jak i złośliwych. Typy wirusa dzielą się na niskoonkogenne i wysokoonkogenne, przy czym te drugie są szczególnie niebezpieczne. Najczęściej wymieniane choroby związane z HPV to:
- rak szyjki macicy – odpowiada za ponad 90% przypadków tego nowotworu,
- brodawki płciowe – wywoływane głównie przez typy HPV 6 i 11,
- rak odbytu – ponad 90% przypadków związanych z HPV,
- rak prącia – około 60% przypadków,
- nowotwory głowy i szyi – HPV odpowiada za 50% nowotworów w tych rejonach, w tym za raka gardła i migdałków.
Warto podkreślić, że wirus HPV jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy, który w Polsce diagnozowany jest u około 3800-4000 kobiet rocznie, a niemal 2000 z nich umiera z tego powodu. To alarmujące dane, które pokazują, jak ważna jest profilaktyka.
Łagodne schorzenia wywoływane przez HPV
Nie wszystkie zakażenia HPV prowadzą do rozwoju nowotworów. Wiele z nich wywołuje łagodne zmiany, takie jak brodawki płciowe czy kłykciny kończyste. Te ostatnie są szczególnie uciążliwe dla pacjentów, ponieważ często nawracają i są trudne w leczeniu. Innym przykładem jest nawracająca brodawczakowatość krtani, która choć rzadka, może stanowić zagrożenie dla życia w wyniku obturacji dróg oddechowych.
Nowotwory związane z HPV
Typy wysokoonkogenne HPV, takie jak 16 i 18, są głównymi sprawcami nowotworów złośliwych. Oprócz raka szyjki macicy, wirus ten jest odpowiedzialny za nowotwory sromu, pochwy, odbytu, prącia oraz głowy i szyi. W skali globalnej nowotwory związane z HPV stanowią około 5% wszystkich nowotworów, co czyni go jednym z najbardziej onkogennych wirusów na świecie.
Jak można się zarazić wirusem HPV?
Do zakażeń HPV dochodzi głównie drogą kontaktów płciowych, w tym waginalnych, analnych i oralnych. Wirus może być również przenoszony przez bliski kontakt skóra do skóry, a w rzadkich przypadkach podczas porodu z matki na dziecko. Warto zaznaczyć, że stosowanie prezerwatyw jedynie częściowo zmniejsza ryzyko zakażenia, ponieważ nie pokrywają one całej powierzchni skóry.
Czynniki zwiększające ryzyko zakażenia
Ryzyko zakażenia HPV wzrasta w przypadku:
- wczesnej inicjacji seksualnej,
- wielu partnerów seksualnych,
- osłabionego układu odpornościowego,
- palenia papierosów,
- stosowania antykoncepcji hormonalnej przez długi czas.
Jak zapobiegać zakażeniu wirusem HPV?
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zakażeniom HPV są szczepienia ochronne. W Polsce od czerwca 2023 roku dostępne są bezpłatne szczepienia dla dziewczynek i chłopców w wieku od 11 do 14 lat. Szczepionki dostępne na rynku chronią przed najgroźniejszymi typami wirusa, w tym HPV 16 i 18.
Szczepienia przeciwko HPV
Obecnie dostępne są dwa rodzaje szczepionek:
- dwuwalentna – chroniąca przed typami 16 i 18,
- dziewięciowalentna – chroniąca przed dziewięcioma typami wirusa, w tym 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58.
Szczepienia są najbardziej skuteczne, gdy podaje się je przed inicjacją seksualną, jednak mogą być stosowane także u dorosłych. W populacji zaszczepionej ryzyko rozwoju nowotworów związanych z HPV jest nawet o 90% niższe.
Inne metody profilaktyki
Oprócz szczepień, ważne są również regularne badania przesiewowe, takie jak cytologia i testy na obecność HPV. Cytologia pozwala na wykrycie zmian przedrakowych, które można skutecznie leczyć, zapobiegając rozwojowi nowotworu. Testy HPV są bardziej czułe i pozwalają na identyfikację konkretnych typów wirusa.
Dlaczego świadomość na temat HPV jest tak ważna?
Mimo dostępności szczepień i badań, świadomość społeczna na temat wirusa HPV i jego konsekwencji pozostaje niska. Badania pokazują, że tylko połowa Polaków słyszała o szczepieniu przeciwko HPV, a mniej niż 30% potrafi wskazać choroby związane z tym wirusem. Brak wiedzy jest jednym z głównych powodów niskiego zainteresowania szczepieniami.
W Polsce z bezpłatnych szczepień przeciwko HPV skorzystało dotychczas zaledwie 22% uprawnionych nastolatków, podczas gdy w Belgii odsetek ten wynosi 93%, a w Hiszpanii 80%.
Eksperci podkreślają, że edukacja społeczeństwa na temat HPV i szczepień jest kluczowa dla poprawy zdrowia publicznego. Wprowadzenie powszechnych szczepień w szkołach mogłoby znacząco zwiększyć odsetek zaszczepionych osób i zredukować liczbę zachorowań na nowotwory związane z HPV.
Jakie są perspektywy walki z HPV w Polsce?
Polska była ostatnim krajem w Unii Europejskiej, który wprowadził refundowane szczepienia przeciwko HPV. Zgodnie z Narodową Strategią Onkologiczną, do 2028 roku zaszczepionych powinno zostać co najmniej 60% populacji docelowej. Aby osiągnąć ten cel, konieczne są intensywne działania edukacyjne, ułatwienia w dostępie do szczepień oraz promocja profilaktyki zdrowotnej.
Eksperci podkreślają, że szczepienia przeciwko HPV są jednym z najskuteczniejszych narzędzi w walce z nowotworami HPV-zależnymi, a ich popularyzacja powinna stać się priorytetem w polityce zdrowia publicznego.
Podsumowując, wirus HPV to poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, ale dzięki szczepieniom i regularnym badaniom można skutecznie zmniejszyć ryzyko zakażenia i rozwoju nowotworów. Edukacja społeczeństwa oraz dostępność szczepień są kluczowe dla poprawy sytuacji w Polsce i na świecie.
Co warto zapamietać?:
- 80% populacji na świecie ma kontakt z wirusem HPV w ciągu życia; rocznie dochodzi do około 300 milionów nowych zakażeń.
- W Polsce 70-80% osób aktywnych seksualnie przed 50. rokiem życia zetknie się z wirusem HPV; 27% Polaków nie zna chorób związanych z HPV.
- Wirus HPV odpowiada za ponad 90% przypadków raka szyjki macicy oraz 50% nowotworów głowy i szyi.
- Bezpieczne szczepienia przeciwko HPV są dostępne dla dzieci w wieku 11-14 lat; ryzyko nowotworów w zaszczepionej populacji jest o 90% niższe.
- W Polsce z bezpłatnych szczepień skorzystało tylko 22% uprawnionych nastolatków; celem jest zaszczepienie 60% populacji docelowej do 2028 roku.
